Jak hartował się SKS

Na początku była cisza. Z małymi przerywnikami, na przykład na rewizję u Adamkiewicza i Rosponda, którzy razem wynajmowali mieszkanie przy ul. Kocha. Studenci stracili pisma bezdebitowe, a właściciele mieszkania dostali dobrą radę: żeby jak najszybciej zmienić lokatorów. Nie skorzystali z podpowiedzi. Jak wspomina Adamkiewicz, byli porządną lwowską rodziną z tradycjami niepodległościowymi, nie zamierzali pomagać komunie.

Filaka, który wówczas pracował już w Dolmelu, wezwał na rozmowę dyrektor. Chciał przyrzeczenia, że w zakładzie pracy nie będzie zajmował się polityką. Filak nie przyrzekł, ale nie działał. Bo kto w Dolmelu zaufałby nowemu? Szczęście, że esbecy przysporzyli mu trochę popularności. Raz chcieli go zwinąć przy pętli tramwajowej, a tu przyjechał tramwaj i wysypali się z niego pracownicy Dolmelu. Stanęli w obronie kolegi, ubecy przestraszyli się tłumu.

Gleichgewicht usłyszał od swego szefa, że jak chce działać, to przed 7.45 i po 15.45.

Ale powoli rozkręcał się i SKS i bezpieka.

Grzelczyk: - Jak tylko pojawiła się ulotka z nazwiskami rzeczników, zaraz się zgłosiłem. Wybrałem Filaka, bo mieszkał w hotelu robotniczym, i uznałem, że tam mnie wpuszczą szybciej niż do akademika. Wkrótce w moim mieszkaniu pojawiła się maszyna do pisania i osoba, która przygotowywała na niej teksty do druku. SKS wydawał m.in. biuletyn "Podaj dalej", kolportował wydawnictwa bezdebitowe. Prowadziliśmy akcje ulotkowe pod fabrykami, organizowaliśmy pomoc dla represjonowanych. Działały punkty biblioteczne prowadzone przez Renatę Otolińską, odbywały się spotkania Niezależnego Klubu Dyskusyjnego z udziałem liderów opozycji.

Adamkiewicz: - Dużo było tych spotkań. Janek Walc przyjeżdżał chyba trzykrotnie i za każdym razem go zatrzymywali. Świetne było spotkanie z Kuroniem w mieszkaniu Filaka

Filak: - Kuroń zapukał do moich gospodarzy. Ja mieszkałem w piwnicy, a Kuroń poszedł do głównego wejścia i oznajmił zdumionej pani domu: Jestem Jacek Kuroń, mam tu mieć spotkanie.

Adamkiewicz: - No i miał. Szpilki nie wcisnąłbyś, tylu ludzi się zeszło. Miał autorytet, przeszedł więzienie, stał się instytucją. Każdy opozycjonista znał jego numer telefonu. Mówił o KOR-ze, o tym, jak walczyć z komuną, a potem piliśmy wódkę i słuchaliśmy przez godzinę, jak opowiada żydowskie kawały. Pierwsza klasa.



Popatrz na trupa

24 II 1978 roku, szyfrogram nr 486 naczelnika Wydziału III KW MO we Wrocławiu mjr. Albina Zalewskiego do naczelnika Wydziału I Departamentu III MSW:

[ ] w dniu wczorajszym, w godzinach wieczornych zostali zatrzymani na 48 godzin przez Komendę Dzielnicową MO Wrocław Psie Pole trzej rzecznicy wrocławskiego Studenckiego Komitetu Solidarności: Rospond Marek, Adamkiewicz Marek, Klimek Jarosław. O wyż.wym. posiadaliśmy informację, że noszą się z zamiarem wyjazdu na dzień 24 i 25 bm. do Krakowa. Według posiadanego rozpoznania następnymi osobami mogącymi wyjechać do Krakowa na dzień 25 bm. są: Filak Jerzy, rzecznik SKS-u, oraz Gleichgewicht Aleksander ( ) Przez kierownictwo zakładów pracy, tj. „Megat-Dolmel” i Instytutu Niskich Temperatur PAN we Wrocławiu, spowodowano konieczność przebywania w miejscu pracy w godzinach popołudniowych. ( ) Przygotowano legendę na ich zatrzymanie przez funkcjonariuszy MO w wypadku zamiaru wyjazdu do Krakowa. ( ) Dokooptowany do składu rzeczników SKS-u Leszek Budrewicz przebywa we Wrocławiu i nie nosi się z zamiarem wyjazdu do Krakowa. Według uzyskanych operacyjnie informacji ma on uczestniczyć w spotkaniu z prof. Amsterdamskim [współzałożyciel TKN-u - przyp. B.M] z Warszawy”.

Gleichgewicht: - Jasne, że nas obserwowali i próbowali straszyć. W lutym dostałem wezwanie do komendy na Gottwalda (dziś pl. Piłsudskiego). Pokazali mi zdjęcie młodego chłopaka w łóżku. Powiedzieli, że to trup. I że zmarł z przedawkowania narkotyków. A potem spytali, czy znam Piotra Starzyńskiego [jednego z założycieli wrocławskiego SKS-u - przyp. B.M]. Piotr był związany ze środowiskiem hippisowskim, więc od razu zorientowałem się, do czego zmierzają.

Filak: - Wciąż chodziły za mną jakieś ciemne typy. Ostentacyjnie, żebym się wystraszył. Idziemy kiedyś z Grzelczykiem po Benedyktyńskiej, a za nami wlecze się gość ze świńską buźką i złamanym nosem. Chcieliśmy go zgubić, więc weszliśmy do jednego z wieżowców i wsiedliśmy do windy. On z nami. Jedziemy do góry, a tu z jego rękawa rozlega się nagle głos: "Grzesiek, gdzie jesteś?". "W windzie" - odpowiedział rękawowi bez żenady nasz "opiekun".



Spotykamy się na Norblina 21

W marcu 1978 roku śruba została dokręcona. W 10. rocznicę Marca '68 roku eskaesowcy postanowili zorganizować spotkanie z bohaterem tamtych wydarzeń. Padło na Bogusławę Blajfer. 5 marca miała wygłosić odczyt w mieszkaniu Gleichgewichtów przy Norblina 21.

Gleichgewicht: - Było ok. 30 osób. Przyjechali ludzie z Warszawy i Krakowa, m.in. Tośka Krzysztoń. O 8 ktoś zadzwonił do drzwi, a po chwili wkroczyła milicja. Usłyszeliśmy, że to nielegalne zgromadzenie i mamy się rozejść. Ktoś krzyknął: siadamy! Wszyscy wylądowaliśmy na podłodze i złapaliśmy się za ręce, żeby nas nie mogli wyciągnąć. Zanim milicjanci przebili się przez ten żywy łańcuch, Tośka Krzysztoń zdążyła zadzwonić do Jacka Kuronia - nr 393964 - i zdać mu relację. Dwie godziny później mówiła już o nas Wolna Europa. Wejście bezpieki, owszem, było widowiskowe, ale my sprawiliśmy, że stało się jeszcze mocniejsze.

Wyciąganie gości Gleichgewichtów zajęło milicjantom kilkadziesiąt minut. Zatrzymywani krzyczeli "gestapo" i śpiewali "Jeszcze Polska nie zginęła", a zatrzymujący tłumaczyli przygodnym widzom, że likwidują lokal narkomanów. Było głośno. Na całą Polskę i kawałek świata.

Blajfer zamknięto na tydzień, a pozostałych ukarano grzywnami. Mieli zapłacić za szkodzenie socjalistycznej ojczyźnie. Drogo zapłacić.

Gleichgewicht: - Wlepili mi 4,5 tys. zł kolegium, prawie dwie pensje. Łącznie mieliśmy wyłożyć 50 tysięcy. I tu się przeliczyli. Zbiórka pieniędzy została błyskawicznie i spontanicznie zorganizowana. Pomagali nam ludzie ze środowisk KiK-u i duszpasterstwa akademickiego Pod Czwórką. Zajął się tym głównie Maciej Zięba, późniejszy prowincjał dominikanów. Ich akcja wywołała jeszcze silniejszą reakcję.

8 marzec 1978 roku, szyfrogram nr 632 zastępcy naczelnika Wydziału III KW MO por. Edwarda Zarzyckiego do dyżurnego Departamentu III MSW:

„[Kuroń] stwierdził, że ta zbiórka będzie odpowiedzią na represje i obroną prawa do wolności zgromadzeń.( ) Ewidentnie dał do zrozumienia, że zależy mu na rozgłosie i że w tym kontekście zbiórka jest bardzo dobra. W dalszych wypowiedziach oświadczył, że można skierować specjalne oświadczenie do opinii publicznej i wezwać do masowych zbiórek na uczelniach. W jego ocenie byłaby to odpowiedź ciosem za cios”.

Władze postanowiły się zasłonić. Eskaesowcom starannie zaplanowano cały dzień, żeby nie mieli czasu pomyśleć o zbieraniu pieniędzy. Budrewicz od 6 rano znalazł się pod opieką władz uczelnianych, które miały kontrolować jego obecność na zajęciach i "wezwać do dyskusji na temat pracy magisterskiej". Gleichgewicht został wezwany do komitetu wojewódzkiego PZPR-u, gdzie miał wyjaśniać, kto podpisał za niego listę obecności, gdy był zatrzymany. Starzyński dostał w zakładzie pracy dodatkową robotę, a w razie czego mieli go wysłać na delegację. Filak musiał rozmawiać z dyrektorem Dolmelu, a Rospond, Klimek i Adamkiewicz słuchać ostrzeżeń towarzyszy partyjnych z komitetu uczelnianego PZPR-u.

Pieniądze i tak zostały zebrane.



Jak obrazić Magnificencję

15 kwiecień 1978 rok, pismo przewodnie zastępcy naczelnika Wydziału III KW MO we Wrocławiu mjr. Leszka Niemca do naczelnika Wydziału III Departamentu III MSW:

„W załączeniu przesyłam materiały odebrane w ostatnim czasie działaczom wrocławskiego SKS-u: odbitkę ksero zeszytu z adresami, które posiadał rzecznik SKS Marek Rospond, biuletyn nr 1 (szt. 4), biuletyn nr 2 (szt.7), „Poezja niebezpieczna” Jarosława Brody (1 egz.), oświadczenie o powstaniu SKS z 13 XII 1977 roku (77 egz.), oświadczenie SKS z 9 III 1979 r. dot. wejścia organów MO do mieszkania Gleichgewichta (7 egz.), deklaracja TKN (7 egz.), spis biblioteki SKS (5 egz.), o przesłuchaniach (1 egz.), rady dla podróżujących (1 egz.), oświadczenie SKS o zebraniach na Politechnice Wrocławskiej (2 egz.)”.

"Odbieraniem materiałów" zajmowała się nie tylko bezpieka, o czym przekonali się Adamkiewicz z Grzelczykiem w czasie jednej z akcji "stolikowych", podczas których pojawiali się nagle na uczelni i wystawiali stolik z bibułą. Zwykle po kilku minutach wszystko znikało. W kwietniu wystawili stolik przed stołówką Akademii Ekonomicznej.

Adamkiewicz: - Najpierw napadli na nas dwaj rośli asystenci i zabrali bibułę, a potem nas zabrała bezpieka. Postanowiłem, że nie daruję.

Poszli z Grzelczykiem po swoją własność aż do prorektora AE. Owszem, dopuścił uniwersyteckie czarne owce przed swoje oblicze, ale nic nie oddał.

Adamkiewicz: - My o Europejskiej Karcie Praw Człowieka, a on o nielegalnej i szkodliwej dla Polski działalności. Strasznie się darł. Gorzej było niż na bezpiece. Spytałem, czy nam odda nasze wydawnictwa. Okazało się, że go tym pytaniem znieważyłem. Dziś to brzmi śmiesznie.

Ale śmieszne nie było. Adamkiewicza relegowano z uczelni. W maju napisał podanie o urlop dziekański i go dostał, a trzy tygodnie później usłyszał, że już nie jest studentem. To miała być kara za działalność sprzeczną ze ślubowaniem studenckim oraz "niegodną postawę" wobec prorektora Akademii Ekonomicznej.

Wyrzucono też przebywającego na urlopie dziekańskim Rosponda. On również nie wypełnił ślubowania. Filaka wzięli w kamasze - w lipcu poszedł do Szkoły Oficerów Rezerwy, potem do normalnej jednostki. A jak wyszedł do cywila, zaczął już działać w KSS KOR. Gleichgewicht też musiał ubrać mundur i zamienić Wrocław na Toruń.



Kadrowa czy masowa

Studencki Komitet Solidarności nie został jednak sparaliżowany.

Filak: - SKS miał strukturę pajęczyny, bez jednego ośrodka decyzyjnego. Można wyciąć kawałek, a pajęczyna dalej wisi.

Już 1 października 1978 roku eskaesowcy znów o sobie przypomnieli. Na uniwersytecie kolportowali ulotkę, w której domagali się utworzenia samorządu akademickiego niezależnego od Socjalistycznego Związku Studentów Polskich. Domagali się zgody na tworzenie klubów dyskusyjnych, likwidacji prohibitów w bibliotekach, rozpoczęcia ogólnonarodowej dyskusji na temat oświaty.